Darowizna to umowa, na mocy której darczyńca przenosi określony majątek na obdarowanego, nie oczekując w zamian żadnego wynagrodzenia. Niestety, zdarzają się sytuacje, w których darczyńca chce cofnąć darowiznę. Zanim jednak podejmiemy decyzję jaką jest odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności, warto poznać, jakie przepisy i zasady obowiązują w polskim prawie.
Przepisy Kodeksu Cywilnego pozwalają na odwołanie darowizny w każdym czasie z uwagi na negatywne zachowanie obdarowanego względem darczyńcy. Powyższe może odbyć się bez względu na to, czy darowizna została już wykonana, czy nie.
Przepis art. 898 § 1 ustawy Kodeks Cywilny nie precyzuje co możemy rozumieć przez pojęcie rażącej niewdzięczności. O tym, czy zachodzi rażąca niewdzięczność, decydują więc okoliczności konkretnej sprawy. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że za rażącą niewdzięczność mogą być uznane tylko takie zachowania się obdarowanego, które polegają na działaniu bądź zaniechaniu skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy, muszą być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę (wyr. SN z 7.5.2003 r., IV CKN 115/01, Legalis).
Nie ulega wątpliwości, że do takich zachowań należy zaliczyć, np.:
Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczność to instytucja wyjątkowa, która nie może być nadużywana. Odwołanie darowizny nie może stanowić karty przetargowej w relacjach rodzinnych. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2.12.2005 r. (II CK 265/05, Biul. SN 2006, Nr 3) uznał, że zawiedzione oczekiwania darczyńcy co do należytego zajmowania się przez obdarowanego przedmiotem darowizny nie mogą uzasadniać odwołania darowizny na podstawie art. 898 § 1 KC.
Należy zauważyć, że wystąpienie przesłanki rażącej niewdzięczności nie czyni darowizny nieważnej (odwołanej) z mocy prawa. W takiej sytuacji powstaje prawo darczyńcy do odwołania darowizny, a zatem darczyńca może z niego skorzystać bądź nie. Oświadczenie darczyńcy o woli odwołania darowizny jest pierwszym krokiem do jej odwołania. W przypadku odwołania darowizny nieruchomości niezbędne będzie bowiem sporządzenie odpowiedniego aktu notarialnego bądź wydanie przez sąd orzeczenia zastępującego oświadczenie woli obdarowanego.
Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności może nastąpić w dowolnej formie. Najlepszym wyborem będzie zachowanie formy pisemnej, w której wskazana zostanie przyczyna odwołania darowizny. Brak zachowania wskazanej formy nie powoduje jednak nieważności czynności prawnej w postaci odwołania darowizny.
Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności dopuszczalne jest w ciągu roku od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Jeżeli zachowanie takie ma charakter ciągły, roczny termin należy liczyć od chwili, w której stan rażąco niewdzięcznego zachowania ustał (post. SN z 29.10.2019 r., IV CSK 256/19, Legalis). W razie powtarzających się nagannych zachowań obdarowanego, z których każde może być traktowane jako rażąca niewdzięczność, roczny termin określony w art. 899 § 3 KC należy liczyć w odniesieniu do każdego z nich z osobna (post. SN z 7.3.2024 r., I CSK 6763/22, Legalis).
Do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności uprawniony jest nie tylko darczyńca. Mogą to zrobić także jego spadkobiercy. Spadkobiercy darczyńcy są do tego uprawnieni wyłącznie wówczas, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
W przypadku, gdy rażącej niewdzięczności dopuścili się oboje małżonkowie, darczyńca może odwołać darowiznę wobec obojga małżonków. Tak samo będzie w przypadku, gdy obdarowanym był tylko jeden małżonek, jednak przedmiot darowizny wszedł później do majątku wspólnego, a rażącej niewdzięczności dopuścili się oboje małżonkowie. Jeżeli rażącej niewdzięczności dopuścił się tylko jeden z małżonków. a przedmiot darowizny wszedł do majątku objętego wspólnością ustawową, odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności może być dokonane w stosunku do jednego z małżonków, także w stosunku do tego, który nie brał udziału w zawarciu umowy darowizny.
Odwołanie darowizny to proces, który wymaga staranności, znajomości prawa oraz odpowiednich kroków formalnych. Warto pamiętać, że nie każda darowizna może zostać odwołana, a procedura jest uzależniona od sytuacji, w jakiej znajduje się darczyńca i obdarowany. W przypadku wątpliwości warto skonsultować się z prawnikiem, który pomoże w przeprowadzeniu odpowiednich kroków w zgodzie z obowiązującym prawem.
Przemyślana decyzja o odwołaniu darowizny jest kluczowa, aby uniknąć późniejszych problemów prawnych i ewentualnych sporów sądowych.
