Spadkodawca co do zasady może w sposób dowolny zadecydować kto odziedziczy należący do niego majątek po jego śmierci. W tym celu może sporządzić testament, w którym powoła do całości bądź do części spadku ściśle określone osoby. W polskim prawie przewidziana została jednak instytucja zachowku, która przewiduje, że osobom najbliższym przysługuje możliwość wniesienia powództwa przeciwko spadkobiercy o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia w sytuacji gdyby osoby te nie zostały w ogóle powołane do spadku bądź otrzymały mniejszy udział w spadku niż przewidują to przepisy.
Zgodnie z treścią art. 991 § 1 Kodeksu Cywilnego, do kręgu osób uprawnionych do zachowku należą:
którzy byliby powołani do spadku po nim z ustawy, przy czym spadkobiercy w pierwszej kolejności (np. dzieci i małżonek) wyprzedzają spadkobierców w dalszej kolejności (np. rodziców). Należy również zaznaczyć, że roszczenie o zachowek lub jego uzupełnienie może być dochodzone zarówno przez spadkobierców ustawowych także w stosunku do ich współspadkobierców ustawowych.
Możliwość dochodzenia roszczenia o zachowek nie będzie przysługiwała osobom, które w danym przypadku nie doszłyby do dziedziczenia z ustawy, a więc przede wszystkim:
W celu ustalenia wysokości należnego danemu uprawnionemu zachowku co do zasady należy wyjść od ustalenia wysokości udziału spadkowego, który by mu się należał przy dziedziczeniu ustawowym. Następnie tak wyliczony udział spadkowy należy pomnożyć przez 1/2, chyba że uprawniony jest trwale niezdolny do pracy bądź uprawniony zstępny jest małoletni – wówczas wspomniany udział należy pomnożyć przez 2/3. W dalszej kolejności otrzymany w ten sposób ułamek trzeba pomnożyć przez substrat zachowku. Na substrat zachowku składa się co do zasady czysta wartość spadku (aktywa spadku pomniejszone o jego pasywa) powiększona o doliczenie do niej zapisów windykacyjnych i darowizn doliczanych do spadku. Wynik tego mnożenia co do zasady określa wartość należnego danemu uprawnionemu zachowku, choć niekiedy trzeba jeszcze od niego odliczyć określone korzyści otrzymane przez tego uprawnionego od spadkodawcy (zwłaszcza zapis windykacyjny, darowiznę, koszty wychowania i wykształcenia). W masie spadkowej, na na podstawie której ustala się wysokość udziału spadkowego uprawnionego do zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych oraz poleceń, natomiast uwzględnia się wartość zapisów windykacyjnych oraz darowizn dokonanych przez spadkodawcę, za wyjątkami wskazanymi poniżej. Do masy spadkowej nie wlicza się:
Wypłata zachowku zostaje natomiast pomniejszona o:
Do zaspokojenia roszczeń o pokrycie lub uzupełnienie zachowku zobowiązani są przede wszystkim spadkobiercy – zarówno testamentowi, jak i ustawowi. Należy jednak zauważyć, że w przypadku gdy spadkobierca, jako podmiot ponoszący odpowiedzialność za długi spadkowe, a więc m.in. za zachowek, sam jest uprawniony do zachowku, ustawa przewiduje z tego powodu pewne ograniczenia jego odpowiedzialności. W sytuacji natomiast, gdy uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobierców, w grę wejdzie odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego z tego tytułu. Gdyby natomiast okazało się, że uprawniony z tytułu zachowku nie może go otrzymać ani od spadkobierców, ani od osób, na których rzecz poczynione zostały zapisy windykacyjne, może skierować swoje roszczenie o pokrycie lub uzupełnienie zachowku do osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku.
Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu.
W celu dochodzenia roszczenia o zachowek należy wytoczyć powództwo sądowe na drodze cywilnej. Na wstępie należy przy tym określić wartość przedmiotu sporu, którą stanowi co do zasady wysokość dochodzonego zachowku. Od wartości tej zależy zarówno właściwość sądu, jak i wysokość opłaty sądowej. Ustalenie wysokości roszczenia o zachowek jest sprawą skomplikowaną. Zasadne jest zatem skorzystanie z profesjonalnej pomocy prawnej w sprawie o zachowek. Jako prawnik z dużym doświadczeniem w sprawach spadkowych pomagam klientom w dochodzeniu należności z tytułu zachowku.
